Nhìn vào lịch sử truy cập trên chiếc máy tính nhỏ đặt trong phòng học của con trai, chị Phương Hằng (phường Cầu Giấy, Hà Nội) kể rằng mình “ngồi lặng người mất nửa tiếng”. Con trai chị mới lớp 5, học lực ổn, ngoan, ít than vãn chuyện bài vở. Nhưng những dòng truy vấn liên tiếp hiện ra đã khiến chị bàng hoàng: con gần như giao phó toàn bộ việc học và cả suy nghĩ cá nhân cho ChatGPT.
Khi mọi bài tập đều được “đẩy” sang AI
Danh sách truy cập dày đặc: Toán, Tiếng Việt, Tiếng Anh, bài nào cũng có dấu vết của ChatGPT. Những bài tập cô giáo giao ở lớp đều được con chép nguyên văn vào ô tìm kiếm với lời nhờ vả rất cụ thể: “Viết giúp con bài văn tả cây phượng 300 chữ”, “Giải bài toán lớp 5: tìm x”, “Viết đoạn văn nêu cảm nghĩ về bạn thân”.…
Nhiều câu còn khiến chị Hằng giật mình hơn: “Cô con khó tính lắm, viết sao cho cô thấy hay nhé”, “Độ dài 10 câu thôi”, “Đừng viết giống hôm trước ạ”.
Hoá ra bấy lâu nay con chị làm bài nhanh, bài sạch, điểm tốt không phải vì con hiểu bài hơn, mà vì con đang dùng AI như người làm hộ.
Sốc hơn: Con hỏi AI để biết… trả lời mẹ thế nào
Điều khiến chị Hằng “chết lặng” lại nằm ở một truy vấn hoàn toàn không liên quan đến học hành. Hôm trước, xem vở Tiếng Việt của con, chị thấy con bị điểm thấp hơn mọi khi. Chị chỉ hỏi nhẹ: “Hôm nay con làm bài sai nhiều thế, có chỗ nào không hiểu à? Con hỏi cô chưa?”.
Con trai đứng ấp úng, mặt cúi gằm, trả lời mãi không tròn câu. Lúc sau, tự dựng con lại chạy ra nói chuyện với mẹ, trả lời lưu loát: “Hôm đó con hơi căng thẳng nên viết sai mấy chỗ. Con sẽ ôn tập nhiều hơn, mẹ đừng lo ạ”.
Chỉ đến khi kiểm tra lịch sử máy tính, chị Hằng mới biết sự thật: Đúng lúc bỏ chạy vào phòng, con đã gõ câu hỏi lên ChatGPT: “Mẹ hỏi con vì sao điểm thấp. Con trả lời sao để mẹ không buồn?”.
| Chị Hằng chết lặng khi phát hiện con hỏi ChatGPT cách trả lời mẹ (Ảnh minh hoạ) |
AI đưa ra một câu trả lời rất “đúng bài”:
Cách 1: Thú nhận thật nhưng có kế hoạch: “Con bị sai mấy từ khó quá mẹ ạ. Con cũng hơi chủ quan. Nhưng con biết lỗi rồi, tuần này con sẽ luyện thêm, lần sau con làm tốt hơn nha mẹ”.
Cách 2: Nhận trách nhiệm mà không tự ti: “Con làm chưa tốt phần này, nên điểm thấp. Con không muốn mẹ buồn đâu. Con sẽ nhờ cô hướng dẫn lại mấy quy tắc, để con sửa dần”.
Cách 3: Cho mẹ thấy con hiểu nỗi lo của mẹ “Con biết mẹ mong con cố gắng. Con xin lỗi vì bài này con làm chưa được. Mẹ yên tâm, con sẽ tập viết nhiều hơn để điểm lên lại”.
Cách 4: Nhẹ nhàng – phù hợp với bé nhút nhát: “Hôm đó con hơi căng thẳng nên viết sai mấy chỗ. Con sẽ ô tập lại cho chắc hơn, mẹ đừng lo nha”.
Cách 5: Nếu bé thực sự chưa hiểu vì sao sai “Con cũng chưa hiểu rõ chỗ này vì sao sai, nhưng con sẽ hỏi cô để biết cách làm đúng. Mẹ giúp con luyện thêm một chút nhé?”.
Và con trai chị đã chọn cách 4 rồi lặp lại y nguyên!
“Khoảnh khắc đó tôi thực sự hoảng. Không phải vì con nói dối, mà vì con không còn biết cách tự diễn đạt cảm xúc thật của mình. Dường như nếu không có ChatGPT, con không thể nghĩ được câu trả lời. Cảm giác “thối não” thật sự”, chị Hằng chia sẻ.
Nỗi lo AI làm “chùn” sự phát triển não bộ ở trẻ nhỏ!
Không thể phủ nhận mặt tích cực của AI trong hỗ trợ học tập. Nhưng câu chuyện của con trai chị Hằng phơi bày một vấn đề khác: trẻ có thể đánh mất nền tảng tư duy nếu lạm dụng AI quá sớm và không được hướng dẫn đúng cách.
Nhiều chuyên gia giáo dục và khoa học nhận định rằng trẻ tiểu học, nhóm đang trong giai đoạn hình thành tư duy nền tảng chính là đối tượng dễ chịu tác động nhất từ trí tuệ nhân tạo.
Ở lứa tuổi này, não bộ của trẻ cần rèn luyện liên tục thông qua các hoạt động như đọc hiểu, viết, ghi nhớ, suy luận và tự giải quyết vấn đề. Khi những nhiệm vụ đó bị AI làm thay, não mất cơ hội vận động. Điều này có thể dẫn đến:
1. Giảm khả năng ghi nhớ và tập trung
Trẻ quen với việc “gõ câu hỏi và nhận đáp án ngay lập tức” sẽ khó duy trì sự kiên nhẫn trong học tập. Bộ não không còn quen với việc tự tìm kiếm thông tin, phân tích, so sánh.
2. Suy yếu kỹ năng ngôn ngữ và diễn đạt
Ở cấp 1, viết văn hay trả lời câu hỏi không chỉ là “làm bài”, mà là cách trẻ luyện khả năng diễn đạt cảm xúc. Khi AI soạn câu giúp, trẻ không hình thành được “giọng nội tâm” của riêng mình.
3. Mất khả năng đối diện với sai sót
Những bài văn, đoạn trả lời “chuẩn chỉnh” từ AI khiến trẻ sợ sai, sợ trả lời vụng về. Lâu dần, trẻ có xu hướng né tránh các tình huống buộc phải suy nghĩ độc lập.
4. Tăng nguy cơ phụ thuộc công nghệ như một “chiếc nạng tư duy”
Một số nhà nghiên cứu gọi đây là “tâm lý thuê ngoài não bộ” (cognitive outsourcing). Trẻ tin rằng có AI thì không cần động não. Đây chính là điều chị Hằng cảm nhận qua câu nói: “Nếu không có ChatGPT, con không biết nghĩ gì”.
Các chuyên gia khuyến cáo gì?
Giáo viên tiểu học và chuyên gia tâm lý đều thống nhất rằng AI không phải kẻ xấu, nhưng cần được sử dụng có kiểm soát. Một số giải pháp được đề xuất:
– Chỉ dùng AI để tham khảo, không dùng để làm hộ.
– Khuyến khích trẻ viết nháp bằng tay trước, AI chỉ hỗ trợ kiểm tra lỗi.
– Dạy trẻ phân biệt cảm xúc thật và câu trả lời “hoàn hảo” của AI.
– Giới hạn thời gian sử dụng máy tính, đặc biệt với trẻ dưới 12 tuổi.
– Cha mẹ trò chuyện với con thường xuyên, lắng nghe những câu trả lời vụng về thay vì để AI “tối ưu hóa” giúp.
Câu chuyện của chị Hằng không chỉ là nỗi lo của một gia đình, mà là lời cảnh báo cho rất nhiều phụ huynh có con đang lớn lên giữa thời đại công nghệ.
AI có thể thông minh, nhưng điều mà trẻ cần rèn luyện mỗi ngày lại là khả năng nghĩ – cảm – hiểu bằng chính bộ não của mình.