Công cụ bằng xương 1,5 triệu năm tuổi viết lại lịch sử loài người thuở sơ khai

Tại hẻm núi Olduvai (Tanzania), các nhà khoa học đã khai quật được một loạt công cụ làm từ xương có niên đại 1,5 triệu năm, đẩy lùi thời điểm xuất hiện của công nghệ công cụ xương sớm nhất được biết đến hơn một triệu năm.

Những hiện vật này được cho là do Homo habilis, một trong những loài tổ tiên của con người, chế tạo và sử dụng. Đây là bằng chứng cho thấy nền văn hóa Oldowan, vốn nổi tiếng với các công cụ đá từ 2,5 triệu năm trước, cũng đã phát triển kỹ thuật chế tác xương tinh vi hơn nhiều so với những gì giới nghiên cứu từng nghĩ.

“Phát hiện này khiến chúng ta tin rằng loài người thuở sơ khai không chỉ giới hạn trong việc chế tạo công cụ bằng đá mà còn mở rộng sang việc sử dụng các nguyên liệu thô khác, cho thấy những tiến bộ trong năng lực nhận thức và tư duy kỹ thuật của họ”, Tiến sĩ Ignacio de la Torre từ Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Tây Ban Nha nhận định.

Công cụ làm từ xương voi

Sự phát triển của công nghệ công cụ được coi là một bước quan trọng trong quá trình tiến hóa của loài người. Những viên đá được định hình có chủ ý được cho là đã xuất hiện trong các nền văn hóa cổ xưa hơn chi Homo của chúng ta để lấy thêm tủy và thịt từ các con vật bị giết, điều này có thể đã đóng một vai trò quan trọng trong thành công tiến hóa của chúng ta.

Tuy nhiên, bằng chứng khảo cổ học cho thấy người sơ khai đã tìm ra cách chế tạo công cụ từ xương của những con vật họ ăn, lại khá ít ỏi, chỉ giới hạn ở một số địa điểm cụ thể ở châu Âu cách đây 400.000 đến 250.000 năm.

Một số địa điểm trước đó có các mảnh sừng hoặc xương dài hơn được sử dụng làm công cụ để đào, nhưng không có bằng chứng nào cho thấy chúng đã bị thay đổi có chủ ý theo bất kỳ cách nào.

Việc thiếu dấu hiệu nhận dạng này đã gây khó khăn cho việc xác định cách chế tác các công cụ này trên tàn tích hữu cơ, cũng như khó khăn trong việc theo dõi cách chúng được sử dụng và những biến thể khu vực trong công nghệ công cụ xương.

Một số công cụ được tìm thấy ở Hẻm núi Olduvai

Từ năm 2015 đến năm 2022, các cuộc khai quật khảo cổ đã được tiến hành tại hẻm núi Olduvai, nơi nền văn hóa Oldowan đã tồn tại từ khoảng 2,6 triệu đến 1,5 triệu năm trước. Các hiện vật được phục hồi từ các cuộc khai quật thường bao gồm tàn tích động vật, vì vậy việc nhìn thấy một số xương trong số hàng nghìn hiện vật bằng đá không có gì đáng ngạc nhiên.

Tuy nhiên, khi các nhà khảo cổ học xem xét kỹ hơn một số xương được phục hồi từ một lớp chôn cất có niên đại 1,5 triệu năm trước, họ đã rất kinh ngạc. Hai mươi bảy chiếc xương cho thấy dấu hiệu bị thay đổi: bị vỡ và tách mảnh (hoặc ghè) có chủ ý để tạo ra các công cụ sắc bén, chịu lực nặng.

Điều này cho thấy rằng việc sản xuất công cụ xương có thể đã đóng một vai trò trong quá trình chuyển đổi công nghệ từ nền văn hóa Oldowan sang nền văn hóa Acheulean tiếp theo, bắt đầu khoảng 1,7 triệu năm trước và kết thúc khoảng 150.000 năm trước.

“Trước đây, quá trình chuyển đổi công nghệ từ nền văn hóa Oldowan sang Acheulean chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu các công cụ bằng đá. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, từ thời kỳ Acheulean – gồm thời điểm khu phức hợp T69 được hình thành và con người có thể tiếp cận với nguồn tài nguyên thịt phong phú, động vật không còn là sinh vật nguy hiểm, đối thủ cạnh tranh, nguồn thực phẩm mà còn là nguồn nguyên liệu thô để sản xuất công cụ”, tiến sĩ de la Torre giải thích.

Các công cụ chủ yếu bao gồm xương voi và hà mã. Chúng được sử dụng để làm gì vẫn chưa rõ, mặc dù nhóm nghiên cứu cho rằng xương của chúng có thể đã được sử dụng để giết mổ, sau đó bị loại bỏ bởi các công cụ bằng đá chịu lực nặng hiệu quả hơn khi công nghệ tiếp tục phát triển.

Công cụ làm từ xương hà mã

Còn về công nghệ công cụ xương có thể thay đổi ra sao, lan rộng thế nào hay thậm chí biến mất trước khi xuất hiện lại hơn một triệu năm sau ở một nơi khác trên thế giới, chúng ta vẫn không biết. Có thể các cuộc khai quật trong tương lai sẽ khám phá ra nhiều công cụ hơn ẩn trong hồ sơ hóa thạch.

Có một điều chắc chắn, đó là tổ tiên của chúng ta vẫn còn nhiều bí ẩn hơn chúng ta nghĩ.

“Bằng cách tạo ra các công cụ xương được tiêu chuẩn hóa về mặt công nghệ và hình thái, những người “thợ chế tạo công cụ” Acheulean sơ khai đã khám phá ra các kho công cụ công nghệ mà trước đây vẫn nghĩ ràng chỉ xuất hiện thường xuyên hơn vào 1 triệu năm sau”, tiến sĩ de la Torre nói.

“Sự đổi mới này có thể đã có tác động đáng kể đến mức độ phức tạp hóa hành vi trong số tổ tiên của chúng ta, bao gồm sự cải thiện trong nhận thức và mô hình tư duy, quản lý hiện vật và thu thập nguyên liệu thô”.