Mối liên hệ giữa mật độ đô thị và sức khỏe cộng đồng – Tạp chí Kiến trúc Việt Nam

Khi dân số toàn cầu tiếp tục tăng nhanh, các thành phố ngày càng trở thành những hệ sinh thái phức tạp, những môi trường đông đúc và nhộn nhịp, nơi sinh sống của hàng triệu người. Ngày nay, hơn một nửa dân số thế giới sống ở các thành phố, và dự kiến sẽ tăng trưởng mạnh mẽ trong những thập kỷ tới. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng này đặt ra một loạt thách thức phức tạp cho các kiến trúc sư và nhà quy hoạch, những người được giao nhiệm vụ tạo ra những không gian đáp ứng nhu cầu sống của cư dân đô thị.

Có một mối liên hệ trực tiếp và sâu sắc giữa môi trường đô thị và sức khỏe của cư dân. Trong bối cảnh quy hoạch đô thị, sức khỏe không chỉ bao gồm sức khỏe thể chất; nó bao gồm khả năng phục hồi tinh thần, kết nối xã hội và các yếu tố môi trường, tất cả đều ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày. Các vấn đề sức khỏe có thể trầm trọng hơn ở các thành phố có mật độ dân số cao do chất lượng không khí kém, mức độ căng thẳng cao, sự cô lập xã hội hoặc hạn chế tiếp cận không gian xanh.

Đây là lý do tại sao một “thành phố lành mạnh” không còn là một thứ xa xỉ, mà là một nhu cầu thiết yếu. Thông qua thiết kế chu đáo và sáng tạo, các thành phố có mật độ dân số cao và các thành phố đang phát triển nhanh chóng cần đáp ứng các nhu cầu cơ bản của cư dân và chủ động thúc đẩy chất lượng cuộc sống cao hơn. Việc tạo ra các không gian đô thị lấy sức khỏe làm trọng tâm là một phần không thể thiếu trong tương lai của quy hoạch đô thị. Thách thức rất rõ ràng: Các thành phố có mật độ dân cư cao phải được xây dựng để duy trì và nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần và xã hội của cư dân.

Tác động của cuộc sống mật độ cao đến sức khỏe

Các thành phố mật độ dân số cao mang đến trải nghiệm sống độc đáo. Là trung tâm của hoạt động kinh tế, giao lưu văn hóa và đổi mới, đây cũng là nơi các mối lo ngại về sức khỏe cộng đồng thường lên đến đỉnh điểm. Khi các thành phố mở rộng, áp lực lên cơ sở hạ tầng, tài nguyên thiên nhiên và dịch vụ công có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe, từ việc tiếp cận các cơ sở chăm sóc sức khỏe đến cơ sở hạ tầng lối sống lành mạnh.

Trong môi trường mật độ dân số cao, tác động của các yếu tố môi trường như ô nhiễm, tiếng ồn và tắc nghẽn giao thông được cảm nhận rõ rệt hơn. Ví dụ, ô nhiễm không khí là tác nhân hàng đầu gây ra các bệnh về đường hô hấp, tim mạch, và thậm chí là tử vong sớm. Ô nhiễm tiếng ồn có liên quan đến việc gia tăng mức độ căng thẳng, rối loạn giấc ngủ và giảm chất lượng cuộc sống. Ít vận động đang là mối lo ngại ngày càng tăng, do hạn chế tiếp cận không gian xanh và sự chiếm ưu thế của cơ sở hạ tầng dành riêng cho ô tô làm giảm cơ hội hoạt động thể chất.

Cuộc sống đô thị mang đến những thách thức riêng về sức khỏe tâm thần mà không phổ biến ở vùng nông thôn hay ngoại ô. Sự hối hả và nhộn nhịp liên tục, cùng với việc thiếu không gian riêng tư và hạn chế tiếp cận không gian xanh, có thể dẫn đến căng thẳng, lo âu và cảm giác cô lập xã hội gia tăng. Ở các thành phố đông dân, những vấn đề sức khỏe tâm thần này càng trầm trọng hơn do bất bình đẳng và phân biệt xã hội, điều này có thể ngăn cản cá nhân hình thành các kết nối xã hội có ý nghĩa, làm trầm trọng thêm sự cô đơn và góp phần gây ra các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Những cân nhắc thiết kế chính cho sức khỏe ở mật độ cao

Quy hoạch đô thị đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các thành phố thúc đẩy sức khỏe. Điều quan trọng là thiết kế các khu dân cư thuận tiện cho người đi bộ, xe đạp và kết nối, nơi quy hoạch sử dụng hỗn hợp, không gian dân cư, thương mại và giải trí cùng tồn tại, giảm nhu cầu di chuyển xa, giảm tắc nghẽn giao thông và khuyến khích lối sống năng động. Việc đảm bảo dễ dàng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu như chăm sóc sức khỏe, giáo dục và giải trí sẽ thúc đẩy cảm giác cộng đồng và an toàn. Một thành phố được quy hoạch tốt sẽ ưu tiên cơ sở hạ tầng xanh, vì công viên, vườn hoa và mái nhà xanh cung cấp không gian giải trí, cải thiện chất lượng không khí, giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị và mang đến cho cư dân một nơi để giải tỏa căng thẳng.

Thiết kế kiến trúc phải tập trung vào việc tạo ra những công trình bền vững và có lợi cho sức khỏe của cư dân. Điều này bao gồm việc sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, đảm bảo thông gió và ánh sáng tự nhiên, đồng thời thiết kế không gian khuyến khích tương tác xã hội. Thiết kế sinh học, tích hợp các yếu tố thiên nhiên vào môi trường xây dựng, là một hướng tiếp cận thiết thực. Tường xanh, cây xanh trong nhà và ánh sáng tự nhiên giúp giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng không khí. Việc đảm bảo các công trình tiết kiệm năng lượng có thể cải thiện sức khỏe thể chất bằng cách tạo ra một môi trường trong nhà thoải mái hơn. Ví dụ, việc điều hòa nhiệt độ tốt có thể giúp ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe liên quan đến nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp, đặc biệt là ở những khu vực đông đúc.

Cơ sở hạ tầng giao thông đóng vai trò thiết yếu đối với sức khỏe đô thị. Các thành phố có mật độ dân số cao cần ưu tiên hệ thống giao thông công cộng giúp giảm sự phụ thuộc vào ô tô, giảm thiểu ô nhiễm và đảm bảo quyền tiếp cận công bằng cho tất cả cư dân. Việc xây dựng đường phố thân thiện với người đi bộ và cơ sở hạ tầng dành cho xe đạp sẽ khuyến khích việc đi lại năng động, góp phần cải thiện sức khỏe thể chất và giảm thiểu thương tích do giao thông.

Mảng xanh theo chiều dọc của Tokyo giúp làm mát đô thị

Tokyo phải đối mặt với thách thức kép là mật độ dân số cao và nhiệt độ khắc nghiệt, đặc biệt là vào mùa hè. Hiệu ứng Đảo nhiệt đô thị (UHI) là một vấn đề cấp bách ở Tokyo, nơi mật độ các tòa nhà và không gian xanh hạn chế làm trầm trọng thêm tình trạng nắng nóng vốn đã gay gắt của thành phố. Để ứng phó, Tokyo đã áp dụng một loạt các giải pháp sáng tạo, đặc biệt chú trọng đến mảng xanh theo chiều dọc và kiến trúc xanh, nhằm giảm UHI và cải thiện sức khỏe cũng như phúc lợi của người dân. Một thành phần quan trọng trong chiến lược của Tokyo là tập trung vào mái nhà xanh và vườn thẳng đứng. Các tòa nhà trên khắp thành phố ngày càng kết hợp các khu vườn trên mái, giúp giảm sự hấp thụ nhiệt đồng thời thúc đẩy đa dạng sinh học. Một khía cạnh quan trọng khác trong nỗ lực giảm thiểu UHI của Tokyo là việc thúc đẩy tăng cường không gian xanh công cộng. Việc tạo ra các công viên và đường phố có cây xanh, đặc biệt là ở các khu vực đông dân cư, là rất quan trọng để làm mát các khu dân cư. Tokyo đã tập trung vào việc mở rộng mạng lưới công viên và cải thiện độ che phủ của tán cây để hấp thụ nhiệt dư thừa và cung cấp các khu vực râm mát cho cư dân. Cam kết của thành phố trong việc bảo tồn và tăng không gian xanh, cùng với những đổi mới trong việc phủ xanh theo chiều dọc, cho thấy thiên nhiên có thể đóng vai trò trung tâm như thế nào trong việc chống lại tác động của UHI và hỗ trợ sức khỏe cộng đồng ngay cả ở một đô thị có mức độ đô thị hóa cao.

Thúc đẩy sức khỏe cộng đồng thông qua giao thông công cộng tại Medellín

Medellín, Colombia đã trải qua một sự chuyển đổi sâu sắc dành riêng cho giao thông đô thị trong những thập kỷ gần đây, với một trong những thành tựu quan trọng nhất là mở rộng giao thông công cộng dễ tiếp cận và tích hợp. Hệ thống Metrocable của Medellín, kết nối cư dân từ các cộng đồng trên sườn đồi với trung tâm đô thị, đã định hình lại cơ bản cách mọi người tương tác với thành phố, cải thiện khả năng tiếp cận chăm sóc sức khỏe, giáo dục và các cơ hội kinh tế. Metrocable, một hệ thống cáp treo tích hợp với mạng lưới tàu điện ngầm rộng hơn, đã giảm thời gian di chuyển và kết nối các cộng đồng trước đây bị thiệt thòi với các dịch vụ thiết yếu. Bằng cách giúp mọi người dễ dàng tiếp cận việc làm và chăm sóc sức khỏe hơn, hệ thống này trực tiếp giải quyết một số yếu tố xã hội quyết định sức khỏe, đặc biệt là ở các khu vực chưa được phục vụ đầy đủ từ trước đến nay. Metrocable đã trở thành một biểu tượng mạnh mẽ của sự di chuyển xã hội, cho thấy giao thông có thể thu hẹp khoảng cách không gian và thúc đẩy hòa nhập xã hội tốt hơn. Sự kết hợp giữa giao thông dễ tiếp cận hơn và không gian công cộng chất lượng tạo ra một cộng đồng gắn kết hơn, giúp giảm sự cô lập xã hội và cải thiện sức khỏe tâm thần cho cư dân trong các khu dân cư đông đúc.

Các thành phố có thể giảm ô nhiễm không khí như Singapore như thế nào

Singapore là quốc gia dẫn đầu toàn cầu về tích hợp kiến trúc xanh, minh chứng cho cách các thành phố có thể giải quyết ô nhiễm không khí đồng thời nâng cao sức khỏe và phúc lợi của cư dân. Quốc gia thành phố này đã có những bước tiến táo bạo để kết hợp quá trình đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ với thiên nhiên, kết hợp các khu vườn thẳng đứng, mái nhà xanh và khu bảo tồn thiên nhiên rộng lớn vào môi trường xây dựng dày đặc của mình. Bằng cách đó, Singapore đã cải thiện chất lượng không khí và thúc đẩy cảnh quan đô thị đáng sống hơn. Một trong những ví dụ tiêu biểu nhất của sáng kiến này là Gardens by the Bay, một dự án đầy tham vọng với Khu vườn Siêu cây nổi tiếng. Những công trình cao chót vót này, được bao phủ bởi cây xanh, hoạt động như những khu vườn thẳng đứng, thanh lọc không khí đồng thời mang đến yếu tố thị giác nổi bật cho thành phố. Không chỉ hấp dẫn về mặt thẩm mỹ, Siêu cây còn là một phần của hệ thống sáng tạo giúp thu thập nước mưa, tạo bóng mát và góp phần làm mát thành phố, đồng thời thúc đẩy đa dạng sinh học.

Sức khỏe tâm thần và Superblocks ở Barcelona

Barcelona, Tây Ban Nha, từ lâu đã là một ví dụ tiên phong trong thiết kế đô thị sáng tạo, đặc biệt là trong việc tạo ra những môi trường ưu tiên sức khỏe của cư dân. Chương trình Superblocks đang đi đầu trong những nỗ lực này, một sáng kiến đổi mới nhằm tái sử dụng đường phố, giảm thiểu giao thông, tăng cường khả năng tiếp cận cho người đi bộ và mở rộng không gian xanh. Sáng kiến này đã thành công trong việc biến đổi từng khu phố thành những không gian sống năng động, dễ đi bộ hơn cho người dân. Superblocks được thiết kế để hạn chế giao thông, chỉ cho phép các phương tiện thiết yếu lưu thông, giải phóng phần lớn thành phố cho mục đích sử dụng công cộng và người đi bộ. Những khu vực mới được cải tạo này được chuyển đổi thành những con phố thân thiện với người đi bộ với vỉa hè rộng hơn, công viên và làn đường dành cho xe đạp, khuyến khích hoạt động thể chất và tương tác xã hội. Việc giảm tiếng ồn và ô nhiễm không khí, cùng với việc tăng không gian xanh, tạo ra một môi trường yên tĩnh và hỗ trợ hơn cho cư dân. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những thay đổi này dẫn đến cải thiện sức khỏe tâm thần bằng cách giảm căng thẳng, lo âu và cô lập xã hội. Khi các thành phố khác áp dụng các chiến lược tương tự vào quy hoạch khu phố, câu chuyện thành công của Superblocks ở Barcelona là một ví dụ điển hình về việc thúc đẩy sức khỏe tâm thần và kết nối xã hội ở quy mô từng khu phố.

Trách nhiệm của thiết kế trong các thành phố lành mạnh

Tương lai của các thành phố mật độ cao nằm ở khả năng cân bằng giữa những thách thức của quá trình đô thị hóa với nhu cầu về môi trường sống lành mạnh, bền vững . Việc thiết kế và quy hoạch những không gian này sẽ đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi này. Bằng cách áp dụng các chiến lược thiết kế tích hợp, ưu tiên sức khỏe thể chất, tinh thần và xã hội, các thành phố sẽ đón nhận dân số ngày càng tăng và thúc đẩy lối sống lành mạnh cho tất cả cư dân.

Những nghiên cứu điển hình từ khắp nơi trên thế giới chứng minh rằng bất kể địa lý hay tình trạng kinh tế xã hội, đều có những giải pháp khả thi để cải thiện kết quả sức khỏe ở khu vực đô thị. Con đường phía trước nằm ở sự hợp tác, đổi mới và cam kết thiết kế các thành phố thúc đẩy phúc lợi con người đồng thời giảm thiểu rủi ro môi trường và xã hội. Các đô thị mật độ cao có tiềm năng dẫn đầu trong việc tạo ra một tương lai lành mạnh và bền vững hơn cho cư dân đô thị trên toàn thế giới.

PV/archdaily