Sự kiện thu hút sự tham dự đông đảo của các Phó Giáo sư, Tiến sĩ, giảng viên và nghiên cứu sinh , học viên cao học, …của Khoa Sinh học, những người đã và đang theo đuổi con đường nghiên cứu khoa học, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ sinh học ứng dụng. Tuy nhiên, điểm nhấn tạo nên sức hút đặc biệt của buổi seminar chính là chiều sâu thực tiễn và tinh thần phụng sự cộng đồng trong những chia sẻ của TS. Nguyễn Thị Thúy Hường.
 |
Từ phòng thí nghiệm đến vùng nguyên liệu: Hành trình không chỉ bằng lý trí mà còn bằng trái tim
Khác với những bài thuyết trình hàn lâm thông thường, tiến sĩ Hường mang đến không chỉ kiến thức, mà là một hành trình nghiên cứu sống động và đầy cảm hứng. Chị chia sẻ thẳng thắn: “Những người ngồi trong khán phòng hôm nay, nhiều người từng học tập, làm việc ở nước ngoài hay từng làm nghiên cứu sinh tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nâm, nên tôi không muốn trình bày lý thuyết. Tôi muốn kể về hành trình đi tìm dược liệu quý giữa đại ngàn, nơi mỗi mẫu cây, mỗi mảnh đất đều là một câu chuyện”.
Từ quá trình thu mẫu, nghiên cứu, nuôi cấy mô đến việc khoanh vùng, phối hợp với người dân địa phương để bảo tồn nguồn gene, Tiến sĩ Hường cùng nhóm nghiên cứu đã lựa chọn con đường gian khó nhưng đầy giá trị. Những loài cây mọc hoang, có nguy cơ tuyệt chủng, vốn bị xem thường vì chưa được định danh , tách chiết hoạt chất được chị “đánh thức” tiềm năng và đưa vào đời sống. Như, câu chuyện về Lan Kim Tuyến, một loài lan quý được nuôi cấy mô và đưa về trồng lại tại Bình Liêu (Quảng Ninh), hay cây Kinh giới núi hoang dại ở Lào Cai có hàm lượng tinh dầu cao, giờ đã trở thành nguyên liệu của các sản phẩm dược liệu, là minh chứng rõ ràng cho khả năng “biến đam mê thành sản phẩm” của chị và cộng sự.
 |
| Khác với những bài thuyết trình hàn lâm thông thường, tiến sĩ Hường mang đến không chỉ kiến thức, mà là một hành trình nghiên cứu sống động và đầy cảm hứng |
Một điểm đặc biệt trong chia sẻ của TS. Hường là góc nhìn thực tế về khoa học ứng dụng: “Địa phương và doanh nghiệp không quan tâm số liệu đẹp – họ cần sản phẩm.” Chính tư duy này đã giúp chị và nhóm nghiên cứu vượt qua cái bẫy của hàn lâm thuần túy để bước ra ngoài cánh cửa phòng thí nghiệm, đến với ruộng đồng, rừng sâu, và thị trường.
Những cây dược liệu như: Cỏ ngọt, Đinh lăng, Thạch hộc tía, Sâm đất, Ba kích tím, Thạch tùng răng… đều đã được nhân giống thành công bằng công nghệ nuôi cấy mô. Một số loài đã được đưa vào chuỗi sản xuất, tạo ra các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, sắc đẹp, có giá trị kinh tế cao và giúp người dân địa phương giữ được nguồn tài nguyên quý.
Không chỉ dừng lại ở sinh học phân tử như tách chiết DNA, nhân đoạn gen, giải trình tự, Kỹ thuật mã vạch DNA (DNA barcoding) xác định loài…, hành trình của chị là một chuỗi khép kín: vùng nguyên liệu – nghiên cứu khoa học – nhân giống – bào chế – thương mại hóa. Đây chính là điểm sáng hiếm có trong bức tranh nghiên cứu ứng dụng hiện nay.
Thảo luận sôi nổi – Gieo động lực, truyền cảm hứng
Phần thảo luận sau seminar diễn ra sôi nổi, nhiều câu hỏi đặt ra thể hiện sự quan tâm lớn của các giảng viên, nghiên cứu sinh. Một trong những trăn trở được nêu ra: Tại sao Việt Nam có nguồn dược liệu phong phú nhưng vẫn phải nhập khẩu nguyên liệu từ Trung Quốc, Ấn Độ?
T.S Nguyễn Thị Thùy Hường thẳng thắn nhìn nhận: “Vì người ta chấp nhận mua rẻ, kể cả khi hoạt chất đã bị chiết gần hết. Nhiều loại còn bị phun lưu huỳnh để chống mốc. Dược liệu của Việt Nam trồng theo đúng quy trình canh tác đạt chất lượng thì giá bán rất cao. Đó là bài toán về nhận thức, chuỗi giá trị và sự cam kết chất lượng”.
 |
Trả lời câu hỏi liệu hoạt chất trong cây trồng tự nhiên và cây được nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô (in vitro) có giống nhau, TS. Hường chia sẻ: “Cây nhân giống in vitro và cây trồng tự nhiên về cơ bản có cùng bộ gen, không xảy ra sự phân ly tính trạng nên đều có khả năng tổng hợp các loại hoạt chất giống nhau. Nếu được canh tác trong điều kiện sinh trưởng tương đương, cây in vitro thường cho ra loại hoạt chất tương tự như cây tự nhiên”.
Cũng theo T.S Nguyễn Thị Thúy Hường, cây trồng ngoài tự nhiên thường chịu nhiều tác động sinh học (stress), điều này có thể làm cho hàm lượng hoạt chất trong chúng cao hơn. Trong khi đó, cây nuôi cấy in vitro được phát triển trong môi trường có bổ sung chất điều hòa sinh trưởng, yếu tố này có thể ảnh hưởng đến loại và hàm lượng hoạt chất được tạo ra.
Vì vậy, cây in vitro hoàn toàn có tiềm năng sản xuất ra hoạt chất giống cây tự nhiên, nhưng kết quả phụ thuộc rất lớn vào điều kiện trồng trọt, quá trình xử lý sau nuôi cấy và kỹ thuật thu hái. Để đảm bảo chất lượng hoạt chất đạt chuẩn, cần kiểm soát nghiêm ngặt các yếu tố này, đồng thời phải kiểm định hàm lượng hoạt chất thông qua các phương pháp phân tích hiện đại như HPLC, GC-MS…
Việc xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng, đăng ký với Cục An toàn vệ sinh thực phẩm và thực hiện kiểm định hậu kỳ là những bước bắt buộc. Đây cũng chính là lý do nhóm nghiên cứu luôn đồng hành cùng doanh nghiệp trong suốt quá trình phát triển sản phẩm.
 |
| TS. Trần Khánh Vân, Trưởng Bộ môn Sinh lý thực vật và Ứng dụng tặng hoa cho báo cáo viên -TS. Nguyễn Thị Thúy Hường |
Đặc biệt, chị tiết lộ “bí quyết” giúp hành trình nghiên cứu của mình đi đến sản phẩm đó là sự phối hợp với TS. Bá Thị Châm (Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), người mà TS.Nguyễn Thị Thúy Hường gọi là “phù thủy bào chế”. Chính TS. Châm là người giúp định hướng cây nào phù hợp với sản phẩm gì, ở đâu có thể tìm được, nhờ đó các đề tài của chị Hường không rơi vào lý thuyết mà có điểm rơi là… sản phẩm cụ thể.
PGS.TS Trần Thị Thanh Huyền, đại diện khoa Sinh học, chia sẻ đầy hào hứng: “Buổi seminar hôm nay rất hấp dẫn, chất lượng. Từ nội dung này, sẽ nảy sinh nhiều ý tưởng nghiên cứu cho sinh viên, đề tài cao học và hướng đi mới cho các bộ môn.”
Không ít giảng viên của Khoa Sinh học, dù có nền tảng nghiên cứu vững chắc, vẫn thừa nhận mình chưa có nhiều kinh nghiệm thực tiễn. Buổi seminar của TS. Hường chính là chất xúc tác để họ bắt đầu xây dựng những liên kết, không chỉ trong nghiên cứu, mà còn với doanh nghiệp và địa phương.
 |
| Buổi seminar khép lại trong không khí hứng khởi |
Buổi seminar khép lại trong không khí hứng khởi, nhưng cũng đầy suy tư. Thành công của TS. Nguyễn Thị Thúy Hường không chỉ nằm ở những kỹ thuật sinh học , mà ở tinh thần bền bỉ đưa tri thức phục vụ cộng đồng. Đó cũng là thông điệp mà buổi seminar gửi gắm đến các nhà nghiên cứu trẻ: Khoa học, nếu được kết nối với thực tiễn, sẽ không chỉ là ánh sáng soi đường, mà còn là ngọn lửa làm ấm cuộc sống.