Nguy cơ ‘nhảy bậc’ với biểu thuế lũy tiến mới

Thu nhập chịu thuế quá sát, nhiều người bị nhảy bậc

Cụ thể, Bộ Tài chính đã chỉnh lý biểu thuế thu nhập cá nhân (TNCN) lũy tiến từng phần đối với người làm công ăn lương theo xu hướng giảm ở bậc 2 và 3. Cụ thể bậc 1, thu nhập tính thuế đến 10 triệu đồng/tháng có thuế suất 5%; bậc 2 từ 10 – 30 triệu đồng, thuế suất 10%; bậc 3 từ 30 – 60 triệu đồng, thuế suất 20%; bậc 4 từ 60 – 100 triệu đồng, thuế suất 30%; bậc 5, trên 100 triệu đồng thuế 35%. Trong đó, bậc 2 được giảm từ mức 15% xuống 10%, bậc 3 giảm từ 25% xuống 20% so với dự thảo trước đó. Bộ vẫn giữ nguyên thuế suất 35% với thu nhập trên 100 triệu đồng/tháng với quan điểm “đó là mức thuế suất trung bình, không quá cao cũng không thấp so với các nước trên thế giới cũng như trong khu vực ASEAN. Ngoài ra, trường hợp điều chỉnh mức 35% xuống 30%, thì sẽ bị cho rằng là chính sách giảm thuế cho người giàu”.

Nhận xét về biểu thuế lũy tiến mới, TS Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, bày tỏ đáng tiếc vì mức thuế suất 35% không được thay đổi dù đã có rất nhiều đề xuất, kiến nghị phân tích thấu đáo. Ông Tú lo ngại với mức thuế suất 35%, VN sẽ khó có thể cạnh tranh thu hút lao động chất xám từ nước ngoài về nước.

“Trong khu vực hiện nay, có 3 nước đang áp dụng biểu thuế suất 35% là Thái Lan, Philippines và Indonesia. Thế nhưng, họ tính thuế suất này đối với người siêu giàu, chẳng hạn như Indonesia có mức thu nhập tính thuế tương đương 8 tỉ đồng/năm, Thái Lan và Philippines khoảng 4 tỉ đồng/năm. Tính ra mức thu nhập tính thuế của người dân ở các nước này từ 330 – 660 triệu đồng mỗi tháng mới rơi vào thuế suất 35%. Trong khi đó, tại VN là trên 100 triệu đồng/tháng chịu thuế suất 35%”, ông Tú lập luận và dẫn chứng ngay Singapore thuế suất cao nhất cũng ở mức 24% để thu hút nhân tài, và mức thuế này cũng chỉ áp dụng với thu nhập trên 1 triệu SGD, tương đương 20,5 tỉ đồng/năm.

Theo ông Tú, nếu Bộ Tài chính vẫn giữ mức thuế suất 35% đối với người làm công ăn lương thì cần điều chỉnh tăng mức thu nhập chịu thuế ở bậc này. Vì thuế suất 35% tính trên thu nhập tính thuế trên 80 triệu đồng đã áp dụng 17 năm. Nếu chỉ điều chỉnh tăng từ 80 triệu đồng lên 100 triệu đồng là chưa phù hợp. Nếu không bỏ mức thuế suất 35% thì phải tăng thu nhập chịu mức thuế này lên 300 triệu đồng như một số nước trong khu vực đang áp dụng.

Liên quan đến biểu thuế lũy tiến từng phần, TS Nguyễn Ngọc Tú vẫn giữ quan điểm bỏ thuế suất 35% và thiết kế lại thuế suất giữa các bậc sao cho tránh gánh nặng cho người nộp thuế. Theo biểu thuế mới của Bộ Tài chính, 3 bậc thuế đầu tiên rơi vào số đông người có thu nhập mức trung bình nhưng lại tăng sốc khi mỗi bậc nhảy tới 10% (bậc 2, 3, 4). Chưa kể khoảng cách thu nhập ở từng bậc thuế quá sát cũng khiến áp lực thuế, áp lực nhảy bậc tăng.

“Dự thảo chỉnh lý luật Thuế TNCN đang để khoảng cách thu nhập từng bậc thuế là 10, 20, 30, 40 triệu đồng. Khoảng cách này cần giãn lớn hơn để giảm nghĩa vụ thuế đối với người làm công ăn lương. Tôi đề xuất các bậc tương ứng là bậc 1 trên 20 triệu đồng, bậc 2 từ 20 – 70 triệu đồng, bậc 3 từ 70 – 120 triệu đồng, bậc 4 từ 120 – 180 triệu đồng, bậc 5 trên 180 triệu đồng. Việc giảm thuế suất, giãn thu nhập giữa các bậc để người nộp thuế không bị nhảy bậc một cách đột ngột, thể hiện khoan sức dân. Thu nhập giữa các bậc ngắn quá thì nhảy bậc tăng nhanh, đồng nghĩa tỷ lệ thuế trên thu nhập vì thế mà tăng lên”, ông Tú phân tích.

Đồng quan điểm, luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, nhấn mạnh nên bỏ mức thuế suất 35%. Riêng biểu thuế suất mới nhảy bậc khá nhanh ở bậc 2 lên 3 và bậc 3 lên 4 là 10%, trong khi bậc 1 lên 2 và bậc 4 lên 5 là 5%. Ngoài ra, biểu thuế suất mới đưa ra khoảng cách thu nhập ở từng bậc thuế thấp nên số lượng người rơi vào bậc 1 và 2 khá nhiều.

Ông Trần Xoa kiến nghị tăng thu nhập giữa các bậc thuế lên 20 – 30 – 40 và 50 triệu đồng, đồng thời điều chỉnh thuế suất giữa các bậc. Mức đề xuất là bậc 1, thu nhập tính thuế đến 20 triệu đồng, thuế suất 5%; bậc 2, thu nhập từ 20 – 50 triệu đồng, thuế suất 10%; bậc 3, thu nhập từ 40 – 80 triệu đồng, thuế suất 15%; bậc 4, thu nhập từ 80 – 120 triệu đồng, thuế suất 20%; bậc 5, thu nhập trên 120 triệu đồng, thuế suất 30%.

Hàng triệu hộ kinh doanh có cơ hội “lớn lên”

Một điểm mới khác trong dự thảo điều chỉnh luật Thuế TNCN được nhiều người nhận xét là Bộ Tài chính đã lắng nghe ý kiến đóng góp của dư luận. Cụ thể, Bộ tăng ngưỡng chịu thuế đối với hộ kinh doanh từ mức 200 triệu đồng lên 500 triệu đồng mỗi năm. Quan trọng hơn, 500 triệu đồng/năm cũng là mức được trừ trước khi nộp thuế theo tỷ lệ trên doanh thu. Áp dụng mức doanh thu này, dự kiến sẽ có khoảng 2,3 triệu/2,54 triệu hộ kinh doanh thường xuyên không phải nộp thuế (chiếm khoảng 90%). Đồng thời, bổ sung quy định đối với hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 500 triệu đồng/năm đến 3 tỉ đồng/năm áp dụng thuế suất 15% tương tự như thuế thu nhập doanh nghiệp có doanh thu dưới 3 tỉ đồng. Theo đó, tất cả hộ, cá nhân kinh doanh đều nộp thuế theo thu nhập thực tế. Trường hợp, hộ, cá nhân kinh doanh không xác định được chi phí thì mới nộp thuế theo tỷ lệ trên doanh thu. Ngoài ra, dự thảo cũng đề cập tăng mức doanh thu không chịu thuế giá trị gia tăng đối với cá nhân, hộ kinh doanh từ 200 triệu đồng lên 500 triệu đồng/năm.

PGS-TS Lê Xuân Trường, Trưởng khoa Thuế – Hải quan, Học viện Tài chính, đánh giá dự thảo nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế đối với hộ kinh doanh lên 500 triệu đồng/năm thể hiện sự tiếp thu nghiêm túc, cầu thị của Bộ Tài chính. Cách tính mới sẽ đảm bảo công bằng hơn so với cách tính hiện nay.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Chuyên gia thuế Đinh Thị Huyền, Giám đốc Công ty CP tư vấn thuế Savitax, cho rằng việc đồng bộ 2 loại thuế TNCN và giá trị gia tăng với ngưỡng 500 triệu đồng/năm là giải pháp nhằm cởi trói cho hơn 2 triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Nó cho thấy quan điểm của Bộ Tài chính chấp nhận giảm thu ở khu vực này nhưng đổi lấy sự phát triển và minh bạch của các hộ có doanh thu lớn hơn.

“Để công bằng với doanh nghiệp khu vực nhỏ và siêu nhỏ vẫn đang thực hiện nghĩa vụ thuế, thì việc miễn thuế hoàn toàn cho cá nhân kinh doanh có doanh thu đến 1 tỉ đồng có thể tạo ra sự không công bằng trên thị trường. Vì thế, nên tách từng lĩnh vực để có mức doanh thu chịu thuế phù hợp. Ví dụ, chi phí đầu vào sản xuất cao hơn rất nhiều so với dịch vụ. Do đó, ngưỡng doanh thu chịu thuế tối thiểu là 500 triệu đồng áp cho nhóm kinh doanh dịch vụ còn các nhóm sản xuất thì nới tối đa là 1 tỉ đồng”, bà Đinh Thị Huyền đề xuất.

TS Nguyễn Ngọc Tú nhận xét việc tăng ngưỡng chịu thuế đối với hộ kinh doanh lên 500 triệu đồng là tin vui đối với cá nhân, hộ kinh doanh. Mức này dù thấp hơn đề xuất 1 tỉ đồng nhưng con số hơn 90% số hộ, cá nhân kinh doanh không chịu thuế khi nâng lên mức 500 triệu đồng cũng đáng mừng. Thực tế, nhiều cá nhân kinh doanh, chẳng hạn như người chạy xe ôm công nghệ, tiểu thương bán hàng ở chợ… thay vì vượt mức 100 triệu đồng/năm chịu thuế như hiện nay thì qua năm 2026 sẽ không phải chịu thuế khi chưa đến 500 triệu đồng/năm. Tuy nhiên, ông Tú băn khoăn cá nhân kinh doanh vẫn bị vướng quy định thu nhập vãng lai trên 2 triệu đồng phải khấu trừ thuế 10% nên sẽ gây ra lúng túng khi thực hiện. Do đó, Bộ Tài chính cũng cần tăng mức thu nhập vãng lai lên 5 triệu đồng, đồng thời cho người lao động cam kết thu nhập năm không đến 500 triệu đồng để không phải thực hiện nghĩa vụ thuế. Nếu không sẽ phát sinh vấn đề hoàn thuế sau đó.

Cũng hoan nghênh việc tiếp thu của Bộ Tài chính nhưng luật sư Trần Xoa bảo lưu quan điểm ngưỡng chịu thuế của hộ kinh doanh cần tăng lên 1 tỉ đồng. Vì tỷ lệ 90% hộ kinh doanh không phải thực hiện thuế khi áp dụng ngưỡng 500 triệu đồng là dựa trên số liệu thuế khoán trước đây. Bắt đầu từ năm 2026, khi các hộ thực hiện kê khai doanh thu, phần bộc lộ doanh thu sẽ tăng lên nhiều so với khi áp dụng thuế khoán.

Hầu hết các chuyên gia đều cho rằng việc nâng ngưỡng doanh thu, thay đổi phương pháp tính thuế của Bộ Tài chính sẽ tạo cơ hội cho cá nhân, hộ kinh doanh “lớn lên”, đóng góp nhiều hơn cho kinh tế đất nước.

Thuế phải thúc đẩy người dân, doanh nghiệp mạnh dạn làm giàu

Dù vậy, theo ông Nguyễn Ngọc Tú, chỉ nên áp dụng ngưỡng chịu thuế đối với cá nhân, hộ kinh doanh 500 triệu đồng trong một giai đoạn quá độ chứ không nên duy trì quá lâu vì sẽ không khuyến khích hộ kinh doanh chuyển lên doanh nghiệp. Bởi hộ kinh doanh có doanh thu 500 triệu đồng, khoán thuế 1,5%, đóng thuế 7,5 triệu đồng. Sang năm 2026 áp dụng kê khai, doanh thu của các hộ này chắc chắn sẽ tăng lên gấp đôi nhưng số thuế đóng cũng không tăng (doanh thu tính thuế 1 tỉ đồng trừ 500 triệu đồng, phần 500 triệu đồng còn lại tính thuế 1,5%, tức 7,5 triệu đồng). Các hộ kinh doanh dưới ngưỡng này sẽ không thực hiện nghĩa vụ thuế, đồng nghĩa có lợi hơn về giá bán hàng hóa. Vì thế, họ sẽ chọn phương pháp lấy doanh thu trừ ngưỡng thuế và tính thuế trên doanh thu còn lại để đơn giản và không chọn thực hiện lên doanh nghiệp.

“Theo lộ trình, đến năm 2030, VN sẽ có 2 triệu doanh nghiệp hoạt động. Hiện nay chúng ta mới có 1 triệu doanh nghiệp nên cần có chính sách khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp trong thời gian tới”, ông Tú lưu ý .

Ở một góc nhìn khác, chuyên gia kinh tế – TS Nguyễn Minh Thảo (Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế – tài chính) nhấn mạnh: Thuế là một trong những chính sách quan trọng để tạo lực đẩy, kích thích người kinh doanh mở rộng đầu tư làm ăn, thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển. Vì thế, nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế, thay đổi phương pháp tính thuế sao cho phù hợp với cá nhân, hộ kinh doanh nói riêng và tất cả các đối tượng chịu thuế nói chung là việc cần thiết. Nhưng điều quan trọng hơn là phải đơn giản hóa các thủ tục khi hộ kinh doanh chuyển đổi sang hình thức kê khai. Làm thế nào các bước ứng dụng đơn giản và thân thiện với người sử dụng. Ngành thuế cần định lượng được việc chuyển đổi từ thuế khoán sang đóng thuế theo kê khai thì hộ kinh doanh vẫn hoạt động được, thậm chí phát triển tốt hơn thay vì nản, bỏ cuộc, đóng cửa lui về.

Theo TS Thảo, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân có mục tiêu thúc đẩy khu vực này lớn mạnh. Nghĩa là các chính sách thuế, hải quan, các thủ tục hành chính khác đều phải được điều chỉnh quán triệt theo tinh thần này. Quan sát thời gian qua có thể thấy, ngành tài chính có sự cầu thị trong việc điều chỉnh ngưỡng chịu thuế nhưng trong nền kinh tế kỷ nguyên mới còn rất nhiều việc phải làm.

“Để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng 2 con số, chúng ta cần tăng tốc, bứt phá về chất lượng môi trường kinh doanh. Tinh thần cải cách phải được triển khai đồng bộ từ thiết kế chính sách đến thực thi. Bên cạnh đó, phải rút ngắn thời gian, quy trình, thủ tục; phản ứng nhanh, giải quyết kịp thời các vướng mắc phát sinh trong hoạt động đầu tư, kinh doanh. Có như vậy thì bộ máy mới vào tăng tốc, mới khuyến khích người dân, doanh nghiệp khởi nghiệp, làm giàu và cống hiến”, TS Nguyễn Minh Thảo đề xuất.