Từ cây ven đường đến triển vọng hỗ trợ điều trị tiểu đường, câu chuyện về cây Vông nem

Cây Vông nem

Cây Vông nem, loài cây dân dã thường được bắt gặp ở các vùng quê Việt Nam, nay đang mở ra một hướng đi mới trong nghiên cứu dược liệu hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường. Loài cây này không chỉ gắn liền với đời sống sinh hoạt, ẩm thực của người dân mà còn mang trong mình tiềm năng y học đáng kinh ngạc.

Loài cây thân quen trong đời sống người Việt

Còn được biết đến với tên gọi khác là cây lá vông, Hải đồng bì, cây Vông nem (tên khoa học: Erythrina variegata L.) là loài cây quen thuộc, mọc phổ biến trên khắp mọi miền đất nước, đặc biệt là những vùng ven biển. Người dân thường trồng vông nem làm hàng rào, cây cảnh hoặc lấy bóng mát dọc các tuyến đường khu dân cư. Lá vông còn được dùng làm thực phẩm phổ biến nhất là món canh lá vông nấu với tép đồng, đặc sản tại một số tỉnh miền Trung. Món ăn này không chỉ ngon miệng mà còn có tác dụng an thần, giúp ngủ ngon và giải nhiệt.

Giá trị dược liệu tiềm năng của cây Vông nem

Trên thế giới, các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng nhiều loài thuộc chi Erythrina, trong đó có Vông nem, chứa các hợp chất quý có khả năng chống ôxi hóa, kháng viêm, hạ huyết áp, ức chế tế bào ung thư. Đặc biệt, Vông nem có khả năng kích hoạt enzyme AMPK – một cơ chế quan trọng trong điều hòa chuyển hóa, mở ra triển vọng trong điều trị các bệnh như tiểu đường và béo phì.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc nghiên cứu và ứng dụng cây Vông nem theo hướng hỗ trợ điều trị bệnh chuyển hóa vẫn còn hạn chế. Tính đến nay, chưa có bất kỳ sáng chế hay sở hữu trí tuệ nào được cấp liên quan đến sử dụng Vông nem làm dược liệu hỗ trợ điều trị tiểu đường.

Từ phòng thí nghiệm đến sản phẩm thực tế

Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn và tiềm năng chưa được khai thác, nhóm nghiên cứu của PGS.TS. Nguyễn Phi Hùng và cộng sự tại Viện Hóa học các hợp chất thiên nhiên (nay là Viện Hóa học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ mang mã số UDPTCN 03/21-23, với mục tiêu phát triển chế phẩm hỗ trợ điều trị tiểu đường từ cây Vông nem.

Hình ảnh viên nang cứng TĐ-VN được đóng lọ dạng 60 viên/lọ. Ảnh:vast

Dựa trên các quy trình nghiên cứu hiện đại, nhóm đã chiết xuất thành công cao bán thành phẩm từ Vông nem, phối hợp với các dược liệu khác và tinh chất nghệ (curcumin) để tạo ra viên nang cứng TĐ-VN. Chế phẩm này có hàm lượng flavonoid trên 2% – thành phần được cho là có tác dụng hạ đường huyết hiệu quả.

Kết quả ấn tượng từ nghiên cứu tiền lâm sàng

Trên mô hình in vitro, chế phẩm TĐ-VN cho thấy khả năng ức chế hoạt động của enzyme PTP1B và α-glucosidase – hai enzyme đóng vai trò trong cơ chế gây tăng đường huyết. Đồng thời, chế phẩm cũng kích thích hấp thụ glucose ở cấp độ tế bào.

Trong các thử nghiệm trên động vật, TĐ-VN chứng minh được hiệu quả hạ đường huyết rõ rệt, cải thiện chỉ số insulin, giảm các triệu chứng điển hình của bệnh đái tháo đường type 2 như sút cân, khát nước, tiểu nhiều và giảm tổn thương tuyến tụy. Đặc biệt, hiệu quả này tương đương với thuốc điều trị tiểu đường hiện hành là gliclazid (liều 20 mg/kg/ngày).

Thành tựu nổi bật và đóng góp cho khoa học Việt Nam

Bên cạnh việc hoàn thiện quy trình sản xuất và bào chế ra 2.400 viên nang hoàn chỉnh (500mg/viên, đóng thành 400 lọ thành phẩm), nhiệm vụ nghiên cứu còn đạt được nhiều thành tựu nổi bật như:

Công bố 3 bài báo quốc tế thuộc danh mục SCIE, 1 bài Scopus và 1 bài thuộc danh mục VAST1, cùng 1 bài báo quốc gia uy tín. Được cấp 1 bằng độc quyền sáng chế và 5 giải pháp hữu ích đã được chấp nhận đơn.

Đào tạo nhân lực chất lượng cao: 1 thạc sĩ, hỗ trợ 1 nghiên cứu sinh và hướng dẫn 4 sinh viên hoàn thành luận văn tốt nghiệp ngành Hóa học hữu cơ.

Với những kết quả vượt kỳ vọng, ngày 19/03/2024, Hội đồng nghiệm thu cấp Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã đánh giá nhiệm vụ đạt loại Xuất sắc.