Ván cược thành bại mong manh?
Nhà máy sản xuất đất hiếm lớn nhất châu Âu, nằm ở rìa phía đông của NATO, đang tăng tốc sản xuất nam châm trong khuôn khổ chiến lược khu vực nhằm giảm phụ thuộc nhập khẩu từ Bắc Kinh.
Dự án do Neo Performance Materials của Canada phát triển và đi vào hoạt động từ giữa tháng 9. Nhà máy đặt tại Narva, một thành phố công nghiệp nhỏ. Thành phố này nằm sát biên giới Nga, được ngăn cách bởi sông Narva, vốn là đường biên giới ngoài của cả NATO và Liên minh châu Âu (EU).
Giới phân tích kỳ vọng cơ sở này sẽ giữ vai trò quan trọng trong nỗ lực giảm phụ thuộc của châu Âu vào Trung Quốc. Tuy nhiên, họ cũng cảnh báo khu vực này sẽ đối mặt chặng đường dài và khó khăn nếu muốn đạt các mục tiêu về chiến lược khoáng sản.
Nam châm làm từ đất hiếm là linh kiện thiết yếu trong công nghệ hiện đại như xe điện, tuabin gió, điện thoại thông minh, thiết bị y tế, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và vũ khí chính xác.
Trao đổi với CNBC qua cuộc gọi video, CEO Rahim Suleman của Neo cho biết nhà máy đặt mục tiêu sản xuất 2.000 tấn nam châm đất hiếm trong năm nay, sau đó nâng công suất lên 5.000 tấn và hơn nữa để theo kịp “một thị trường đang tăng trưởng cực nhanh”.
Hiện châu Âu nhập gần như toàn bộ nam châm đất hiếm từ Trung Quốc. Ông Suleman kỳ vọng nhà máy của Neo tại Narva có thể đáp ứng khoảng 10% nhu cầu này.
Ông nói: “Quan điểm của chúng tôi là con số đó vào khoảng 20.000 tấn. Vì vậy, chúng tôi còn rất nhiều việc phải làm, nhiều hạng mục phải xây dựng, vì tôi nghĩ khách hàng thực sự cần đa dạng hóa chuỗi cung ứng”.
Neo trước đó đã công bố các hợp đồng ban đầu với Schaeffler và Bosch, những nhà cung cấp linh kiện lớn cho các hãng xe Đức như Volkswagen và BMW.
Nỗ lực đảm bảo an ninh tài nguyên của châu Âu đối mặt nhiều trở ngại. Giới phân tích đề cập tới thiếu hụt ngân sách, quy định ngặt nghèo, chuỗi cung ứng nội khối hạn chế và phân mảnh, cùng chi phí sản xuất cao. Những yếu tố này làm dấy lên nghi ngờ về khả năng đạt các mục tiêu chuỗi cung ứng đầy tham vọng của EU.
Chuyên gia Caroline Messecar tại Fastmarkets nói qua email với CNBC: “Châu Âu cần tăng công suất sản xuất nam châm đất hiếm để tiến gần tới một chuỗi cung ứng đa dạng cho ngành ô tô”.
“Lưỡi dao vẫn treo lơ lửng”
Từng là một chủ đề ít được chú ý, đất hiếm giờ trở thành quân bài quan trọng trong cạnh tranh địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc.
Tháng 10, Trung Quốc đồng ý hoãn áp dụng thêm các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm sau thỏa thuận giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Tuy vậy, các hạn chế trước đó làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn còn hiệu lực.
Giám đốc điều hành Ryan Castilloux nói qua điện thoại với CNBC: “Mối đe dọa vẫn tồn tại, lưỡi dao vẫn treo lơ lửng. Vì vậy, tôi nghĩ tất cả những điều này đã khiến phương Tây, các nhà sản xuất và chính phủ phải nhìn nhận rủi ro một cách nghiêm túc hơn”.
Ông Ryan Castilloux nhận định đây là một vấn đề trị giá hàng tỷ USD, ảnh hưởng đến các ngành hạ nguồn trị giá hàng nghìn tỷ USD. Vì vậy, vấn đề xứng đáng được quan tâm giải quyết.
Châu Âu đặc biệt chịu tác động của biến động thuế quan. Trong Dự báo Kinh tế Mùa Thu 2025, Ủy ban châu Âu (EC) cho biết động thái kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc gây gián đoạn chuỗi cung ứng trong nhiều ngành, gồm ô tô và năng lượng xanh.
Theo tuyên bố của người phát ngôn Ủy ban châu Âu, điều này khiến yêu cầu đa dạng hóa nguồn cung trở nên cấp thiết đối với các nhà hoạch định chính sách, nhất là khi nhu cầu dự báo tăng đến năm 2030 và nguồn cung EU vẫn phụ thuộc lớn vào một nhà cung cấp duy nhất.
Đáp lại, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen thông báo vào tháng 10 rằng EU đang chuẩn bị triển khai kế hoạch “RESourceEU”, lấy cảm hứng từ sáng kiến “REPowerEU” nhằm xử lý vấn đề an ninh năng lượng.
Dự án Narva có trước các biện pháp này, nhưng với khoản tài trợ 18,7 triệu euro (21,7 triệu USD) từ EU, đây là ví dụ minh họa cho mục tiêu mà EU muốn hướng đến. Dù sản lượng còn nhỏ so với nhu cầu, dự án cho thấy cách EU muốn tăng năng lực sản xuất nam châm và giảm phụ thuộc nguồn cung Trung Quốc.
Trung Quốc hiện là quốc gia dẫn đầu tuyệt đối trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược, chiếm gần 60% sản lượng đất hiếm toàn cầu và hơn 90% sản lượng nam châm. Trong khi đó, châu Âu là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc đối với mặt hàng này.
Ngay sát cửa ngõ Nga
Vị trí đặt nhà máy mới của Neo gây chú ý vì rủi ro an ninh khi ở quá gần Nga.
Ngay sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự toàn diện ở Ukraine đầu năm 2022, Tổng thống Vladimir Putin nói Narva vốn thuộc Nga về mặt lịch sử và cần được “lấy lại”.
Khi được hỏi vì sao lựa chọn đặt nhà máy đất hiếm tại đây, ông Suleman cho biết công ty đã có sẵn hạ tầng tại Estonia “và điểm phù hợp nhất là ở châu Âu”.
Ông nói thêm: “Chúng tôi thực sự ấn tượng với chất lượng nhân lực tại Estonia, trình độ giáo dục và tinh thần làm việc… Khi đặt tất cả điều đó cùng với sự hỗ trợ từ Estonia và EU, đây là lựa chọn tuyệt vời cho chúng tôi”.
Giới lập pháp Estonia đánh giá cao tiềm năng của nhà máy, cho rằng cơ sở này sẽ mang lại lợi ích cho cả quốc gia và khu vực.
Thứ trưởng phụ trách Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản Jaanus Uiga của Estonia nói rằng nhà máy nam châm của Neo được khánh thành “rất đúng thời điểm”.
Trao đổi với CNBC ngày 30/10, ông Uiga thừa nhận căng thẳng kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc về đất hiếm, đồng thời nói Estonia và EU cần thích ứng với bối cảnh mới.
Theo CNBC